Felatun Bey İle Rakım Efendi

Felatun Bey ve Rakım Efendi (Kapak Yazısı) Romanlarında okurlarını hem eğlendirmeyi hem de eğitmeyi amaçlayan Ahmed Mithat Efendi'nin bu amacına en fazla uygun eseri Felâtun Bey ile Râkım Efendi'dir. Yazar, kişilikleri birbirlerine bütünüyle zıt kahramanlarından Râkım Efendi'yi tasvir ederken örnek olarak kendisini almıştır. Felâtun Bey, Râkım Efendi'nin ‘fotoğraf negatifi' gibidir. Bu ikilinin hayatlarına giren iki İngiliz kız kardeş ve aileleri, romanın belki de ilk güldürü öğeleri içeren olayların başlangıcını oluşturur. Bu romanda Ahmed Mithat'ın ortaya koyduğu temel karşıtlık; Felâtun Bey'le Râkım Efendi'nin temsil ettikleri tipler, tembellikle israf ve çalışkanlık ile tutumluluk arasındadır. A. Mithat batılılaşmayı yanlış anlayan Felâtun Bey'in karşısına doğru anlayan Râkım Efendi'yi koyarak ideal sayabileceğimiz bir Osmanlı efendisi çizer. Romanda Felâtun'dan daha çok üzerinde durulan Râkım, para işlerinde dikkatli çalışarak kazanan, fakirken durumunu düzeltebilen başarılı bir adamdır. Râkım'ın, A. Mithat'ın kendisi olduğu besbellidir. Bu iki adamı karşılaştırmak, romanın konusunu da amacını da belirler. Yazar bu romanında Felâtun ile Râkım'ı benzer olaylar ve durumlar içerisine yerleştirerek aralarındaki farkı ortaya koyar. Roman bütünüyle Doğu-Batı çatışması diyebileceğimiz bir tema üzerine kurulmuştur. Romanı bu temadan hareketle değerlendirmek gerekmektedir.